هایکو
ژاپنون اون یئددی مورالی شعری - هایکو -، بوگون دنیانین چوخ اؤلکه‌لرینده
ادبیاتچیلار آراسیندا تانیش بیر کلمه ساییلیر. هایکو سؤزو ایکی هیجادان تشکیل تاپیبدیر:
«های» سؤزو آرتیست ، «کو» سؤزو ایسهمصرع آنلامینی داشیییر. بو شعر بیرینجی
دؤنه 16-جی یوزایللیکده «هوکو» آدیلا ژاپن شعرینده باشلانیب آنجاق 19-جو
یوزایللیکده ، ماسائوکا شیکینین ادبی انقلابی اوزره «هایکو» آدیلا تانیندی. بو آد
اصلینده «رنگا»یا « هایکای» شعرلرینین باشلانیشیندان آلینیب. ژاپن شعرینده «رنگا»
یا«هایکای» شعرلری ایکی بؤلومدنتشکیل تاپیبلار کی بیرینجی بؤلوم«هوکو» ،
ایکینجی بؤلوم ایسه «آگه‌کو» آدلانیر. هوکو بؤلومو نئچه دئییشیکلیکدن(فصیل
سؤزجویو ایله کیره‌جی آرتیریلیبدیر) سونرا هایکویاچئوریلیب دیر.
هایکو ، ژاپن شعرینده ،«تانکا» یلا «رنگا»شعرلریندن آلچاق درجه‌ده اولسادا ، آنجاق
ژاپن سرحدلریندن چیخاندا بو شعر ژاپنین اَن آدلیم شعری ساییلیر. هایکو فرانسه دیلینه
چئوریله‌ندن سونرا ، ایماژیست شاعرلرینین دیقتلرینده اولوب. هایکو‌دان تاثیر گؤتورن
شاعرلردن ، ازرا پاوند (1972-1885) ، پاول الوار(1952-1895) ، تی.اس.الیوت
(1965-1888) ، اکتاویو پاز(1998-1914) ، رابیندرانات تاگور(1941-1861) ، امی لاول
(1925-1874) ، رابرت فراست(1963-1874) ، دبیلیو.بی.یتیس (1939-1865)، جیمز
کرکاپ(2009-1918)دان آد آپارماق اولار.
هایکو ، اوچ مصرع‌دن تشکیل تاپیب. بیرینجی مصرع بئش ، ایکینجی مصرع یئددی
اوچونجو مصرع ایسه بئش مورادا اولور. مصرع‌لرین بئله بیر دورومدا دوزولوشو ،
ژاپنون ائشیتیم لذتینه قاییدیر ، نئجه کی بئله بیر دورومو ، ژاپنون باشقا شعرلرینده ده
گؤروروک. آنجاق ترجمه‌لره باخمایاراق ، ژاپندا هایکونون اوچ مصرعی‌ده بیر
سطیرده یازیلیر آنجاق مصرع‌لرین اورتاسی یا سونوندا بیر حرف گتیرمکله مصرع‌لر
بیر‌بیریندن آیریلیر. بو حرف «کیره‌جی» آدلانیر کی چوخ حالدا آدلارین سونونا آرتیریلیر.
کیره‌جی چوخ حاللاردا «و»معناسینی داشیییر.
Fu/ru/i/ke/ya/ Ka/va/zu/to/bi/ko/mu/ Mi/zu/no/o/to
اسکی گؤل‌ده
قورباغانین آتیلماسی
سویون سسی
بو هایکودا «ya» حرفی«و» معناسینی داشییان بیر کیره‌جی دیر.
ظاهر باخیمیندان کئچسک ، محتوا باخیمیندان هایکودا داها چوخ طبیعت‌دن قیسا آنلار
وصف اولونور آنجاق بو وصف‌لر انسانلارلا طبیعتین ایلگیلریندن سؤز آچیب و ایچ
قاتلاریندا درین و دویغولو معنالار داشیییرلار.
طبیعته باغلی بئله بیر باخیش ، زامان و بونونلا برابر هایکونون سؤیله‌دیگی فصیلی
گؤسته‌رن بیر کلمه‌یه یئر آچیر. بو کلمه‌یه «فصیل سؤزجویو» دئییلیر. ژاپن فرهنگینده بو
کلمه فصیللره و یا ایلین باشلانیش گونلرینین بیرینه اشاره ائدیر.ژاپنین اسکی
تقویملرینده هر فصیل آلتی یئره بؤلونوب ، هر بؤلومه اوچ چئشیدده فصیل سؤزجویو
عاید اولوب کی بوتونلوکده هر ایل اوچون یئتمیش ایکی اؤزل فصیل سؤزجویو
عاید‌دیر. اؤرنک اوچون باراما قوردو یاز سؤزجویو ، هلو، یای سؤزجویو ، آی، پاییز
سؤزجویو و قار ، قیش سؤزجویو ساییلیر. فصیل سؤزجویو تکجه فصیللری گؤسترن بیر
کلمه دئییل بلکه هایکونو ساده بیر تصویر‌ده قالماقدان قوپاریب ، زاماندا آخیجی ائدیر
و کئچمیشلرله ایلگیله‌ندیریر. هایکو ، دوشونجه و فلسفه باخیمیندان «ذن بودیسم»ه
باغلی‌دیر.
ژاپنین آدلیم هایکو یازارلاریندان ماتسوئو باشو(1694-1644) ، بوسون (1783-1716) ،
ماسائوکا شیکی(1902-1867) و کوبایاشی ایسا (1827-1764) دان آد آپارماق اولار.
کوبایاشی ایسا‌نین هایکولاریندا اومانیستی باخیشلار ، ماسائوکا شیکینین هایکولاریندا
رئالیستی باخیشلار ، بوسونون هایکولاریندا هنری باخیشلار و ماتسوئو باشونون
هایکولاریندا ایسه روحانی باخیشلار واردیر. اولوبلار بعضی شاعرلر کی هایکونون
اون یئددی هجالی اولدوغو و فصیل سؤزجویونون هایکودا گرکلی اولماغینی
پوزوبلار. هوسایی(1926-1885) ایله سانتوکا(1940-1882) بو شاعرلریندن ساییلیرلار.
نئچه ترجمه اولونموش هایکو :
1) دانیشمادیلار
نه ائو ییه سی ، نه قوناق
نه ایسه داود چیچک لری
2) اؤسگوره‌نده ده
یالقیزام
3) قولچاقلارلا
نه اینجه داورانیر
سونسوز قادین
4) یئنی‌دن "دنگ ، دنگ"
داغلارین معبدینین ناقوسو
یازین یاغیشی
5) کیم اولدوغومو بیلمیرم
بیر پاییز آخشامینین آل گونشی
آدیمی اؤزویله آپاریب
